ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

ΤΑ ΓΑΜΗΛΙΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Το ψαλάφεμαν ( η επιλογή της νύφης )

Οι Έλληνες του Πόντου πάντρευαν τα παιδιά τους πολύ νωρίς, συνήθως, 20-23 χρόνων τα αγόρια, και
σε μικρότερη ηλικία τα κορίτσια.Αν το κορίτσι περνούσε το εικοστό έτος συνήθιζαν να τη λένε γεροντοκόρη.
Πολλές φορές οι γονείς « λογόδοναν » την κόρη τους όταν αυτή έπαιζε με τα παιδάκια της γειτονιάς. Την
τύχη της κοπέλας όριζε ο δυναμικός πατέρας αφού η συγκατάνευσή της στο γάμο ήταν περιττή. Ούτε
όμως και ο νέος μπορούσε να έχει τη δική του γνώμη για τη μελλοντική του σύζυγο. Ο λόγος του πατέρα
ήταν νόμος απαράβατος.
Οι γάμοι από έρωτα ή από απ' ευθείας γνωριμία των νέων ήταν σπάνιοι.
Η μητέρα του νέου, εκ του αφανούς, παρακολουθούσε τις υποψήφιες νύφες και αφού κατέληγε, τότε
έπειθε τον σύζυγο και τον γιό της για την επιλογή της νέας. Βασικό κριτήριο για την επιλογή της νύφης
ήταν το οικογενειακό της περιβάλλον. Έλεγαν χαρακτηριστικά :
«τέρεν την ούγιαν κ' έπαρ' το πανίν, τέρεν την μάνναν κ' έπαρ' το κορίτσ'»
Επίσης έπρεπε να είναι προκομμένη, εργατική, μετρημένη, εύστροφη, ντροπαλή, νοικοκυρά, υγιής.
Τέλος, θα έπρεπε να είναι όμορφη και να έχει σωματικό κάλλος. Οι άσχημες και αδύνατες κοπέλες δεν
είχαν πέραση και θεωρούνταν μη υγιείς.

Λογόπαρμαν
Αφού οι γονείς αποφάσιζαν για την επιλογή της νύφης, το γνωστοποιούσαν στο παιδί τους. Ένα
βραδάκι μαζί με ένα πρόσωπο φίλα προσκείμενο και στις δύο οικογένειες ξεκινούσαν να ζητήσουν το
κορίτσι, «επαίγναν σο ψαλάφεμαν». Όταν υπήρχε θετική απάντηση, τότε μετά από δεύτερη και τρίτη
επίσκεψη οριζόταν η ημέρα των αρραβώνων. Η συγκατάθεση των γονιών για το γάμο της κόρης τους
λεγόταν λογόπαρμαν . Η πρώτη συμφωνία για την ημέρα του γάμου γινόταν στα « τελειώματα », στο
« ψαλάφεμαν ». Αλλά όταν πλησίαζε ο καιρός του γάμου πήγαιναν 7-8 μέρες πριν από τη στέψη, το
βράδυ συνήθως, οι στενοί συγγενείς του νέου, στο σπίτι της κόρης και έπαιρναν το λόγο, δηλαδή την
τελευταία διαβεβαίωση. Έλεγαν: Εμείς λέγομε σα οχτώ απάν να εφτάμε το γάμον. Ντο λέτε κι εσείς; ».

Σουμάδια, ( ο αρραβώνας )
Οι αρραβώνες δεν τύχαιναν μεγάλης δημοσιότητας αλλά περισσότερο γίνονταν σε κλειστό κύκλο όπου
αντάλλασαν τα δαχτυλίδια. Η υποψήφια νύφη εμφανιζόταν μόνο μία φορά για να κεράσει τους
καλεσμένους, τον γαμπρό και την οικογένειά του. Το ίδιο βράδυ κανόνιζαν την ημερομηνία τέλεσης του
γάμου. Στα σουμάδια αντάλλασαν και άλλα δώρα μεταξύ τους οι δύο οικογένειες όπως παπούτσια,
χρυσές λίρες κ.ά.
Η χαρά, ( Στεφάνωμαν )
Η χαρά, ο γάμος δηλαδή, κρατούσε τρεις ημέρες από το απόγευμα του Σαββάτου ως τη Δευτέρα πρωί. Οι προσκλήσεις γίνονταν με κεριά. Καλούσαν οι δύο οικογένειες τους δικούς τους ανθρώπους,
συγγενείς και φίλους ακόμα και από γειτονικά χωριά. Το κάλεσμα με τα κεριά δεν γινόταν παντού. Αλλού
καλούσαν με το ούζο, πάντως όχι με έντυπες προσκλήσεις. Τα κεριά στη βάση τους ήταν βαμμένα
κόκκινα. Γι’ αυτό όταν κάποιος ανεπιθύμητος έκανε την εμφάνισή του, συνήθιζαν να λένε : « εθαρρείς
κοκκινόκολον κερίν' έστειλαμ' ατόν ». Η ρακή, τα τουρσιά (στύπα), τα παστά ψάρια, ο καβουρμάς, ο παστουρμάς ήταν τα εδέσματα που
παρατείθονταν στους προσκαλεσμένους και αργότερα γύρω στις δέκα το βράδυ έτρωγαν το κατροφλίν
δηλαδή πατάτες με κρέας.
Οι νέοι χορεύουν τον Σέρα χορόν, τη Κοτσής και το Τίκ. Στη χαρά αυτή ιδιαίτερο παρόν δίνουν οι
ντουφεκιές. Έτσι περνούσαν οι ώρες με άφθονο γλέντι και χορό ως τις πρώτες πρωινές ώρες της
Κυριακής οπότε κι απολυόταν η εκκλησία και ο λαός πρόστρεχε στη χαρά των παιδιών. Ήταν η ώρα για
το ξύρισμα του γαμπρού. Καθόταν στη μέση της αυλής και ο κουρέας τον ξύριζε. Μετά το ξύρισμα το
γαμπρός λουζόταν από παρέα φίλων του και ντυνόταν τα γαμπριάτικά του. Κατά τον ίδιο χρόνο κοπέλες και νυφάδες άναβαν το γλέντι στο σπίτι της νύφης και ετοίμαζαν τα
νυφοσκεπάσματα, δηλαδή το χτένισμα και το ντύσιμο της νύφης.

« Φορίστε ατέν, σκεπάστε ατέν, ατέν την περιστέραν Και καλοτονατέψτε ατέν και ν’ άς φωτάζ’ ημέρα.Φορίστε ατέν, σκεπάστε ατέν, συγκόρτσια γειτονίαςΚι ατέναν παργορέψτε ατέν, μη κλαίει από καρδίας.Τίμα κόρη την πεθερά σ’, να είσαι τιμεμέντσαΤίμα κόρη τον πεθερό σ’ να είσαι αγαπεμέντσα.Μάθα κόρη την αγρυπνιάν και την κακοπειρίαν, Αύρι’ θα πάς ση πεθερού σ’ να είσαι μεθεμέντσα ».
Αφού έντυσαν τον γαμπρό, με την συνοδεία οργάνων που προπορεύονται πηγαίνουν σε πομπή να
πάρουν τον κουμπάρο από το σπίτι του. Έτσι έδειχναν πόσο πολύ τιμούσαν τον κουμπάρο. Το γλέντι
συνεχίζεται στο σπίτι του κουμπάρου με νταούλια και ζουρνάδες. Κατά τις τρεις η ώρα ξεκινούν με γλέντι για να πάρουν τη νύφη, το Νυφέπαρμαν.
Συνηθιζόταν ο γαμπρός και ο κουμπάρος να είναι καβάλα σε άλογα σελωμένα και στολισμένα. Μαζί
έφεραν και άλλο άλογο, άσπρο, σελωμένο και στολισμένο για την νύφη. Καθ' οδόν πυροβολούσαν κατ' επανάληψη κάνοντας τον λεγόμενο ντοναϊμάν .
Όταν πια η πομπή βρίσκεται έξω από την αυλόπορτα και όσο αυτή είναι ανοιχτή διάπλατα, κάποιοι νέοι
σκόπιμα την φράζουν με ένα κοντάρι, εμποδίζοντας την είσοδο της πομπής του γαμπρού. Καλούν τον
κουμπάρο τότε, με διάφορα ευτράπελα να τους δώσει φιλοδώρημα για να ανοίξουν την πόρτα. Αφού
παίρνουν τη νύφη όλη μαζί η πομπή φτάνει στην εκκλησία. Εκεί ο ιερέας παραλαμβάνει τον γαμπρό και
τη νύφη και τους οδηγεί κάτω από τον κεντρικό πολυέλαιο του ναού. Τότε νεκρική σιγή απλώνεται
παντού, μέσα στον ναό, στο προαύλιο και γύρω.

Αφού τελειώσει το μυστήριο, φίλοι του κουμπάρου τον
σηκώνουν στα χέρια φωνάζοντας : Άξιος κουμπάρε..κουμπάρε τάξον !!! Και δεν τον αφήνουν κάτω αν δεν τους τάξει ένα πλούσιο τραπέζι, ένα γλέντι δηλαδή. Στη συνέχεια όλος ο κόσμος με πρώτο τον πατέρα του γαμπρού περνούν ασπάζονται τα στέφανα και
συγχαίρουν τους νεόνυμφους και τους συμπεθέρους.

Όλοι τώρα ξεκινούν για το σπίτι του γαμπρού με τραγούδια και χορούς. Εκεί υπάρχουν στρωμένα τραπέζια με μεζέδες και ρακί. Απαραίτητος μεζές ήταν μία βραστή κότα την οποία σέρβιραν ολόκληρη. Κατά τα μεσάνυχτα η νύφη κι' ο γαμπρός κάθονταν σε ένα μεγάλο δωμάτιο και δίπλα τους ο λυράρης
έπαιζε όμορφα τον κεμεντζέ. Όλοι οι καλεσμένοι περνούσαν τότε ένας-ένας συγχαίροντας το νέο
ζευγάρι, έδιναν την ευχή και τα δώρα τους, γινόταν η χάρ' όπως έλεγαν.
Στα πλαίσια του ποντιακού γάμου η τελετή των δώρων παρουσιάζει ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια. Κύριο πρόσωπο της τελετής είναι ο «τελάλ’τς». Έχει ειδικό ταλέντο.Είναι καλλίφωνος και διαθέτει χιούμορ.Στρώνεται ειδικό τραπέζι, όπου υπάρχει μπουκάλι με ούζο και ένα ποτηράκι. Η προσέλευση των
δωρητών και η κατάθεση του δώρου γινόταν με πανηγυρικό τρόπο, ιδίως σε ορισμένες περιοχές του
Καυκάσου.
Τυπικά κάπως έτσι τελειώνει ο χωριάτικος γάμος όπως ακριβώς γινόταν στον Πόντο από τους
Έλληνες. Όμως παρόλα ταύτα, άλλα δύο γλέντια θα λάμβαναν χώρα. Ένα είναι τ΄ οπίσια. Δηλαδή η συνήθεια, το
πρώτο Σάββατο μετά το γάμο να πηγαίνει η οικογένεια του γαμπρού οπίσω στο σπίτι της νύφης, με
συγγενείς και φίλους. Και το δεύτερο εκ μέρους του κουμπάρου προς τους φίλους του όπως το είχε
υποσχεθεί όταν τον επαινούσαν το άξιος-άξιος στην εκκλησία.
Συντάκτης : Βασίλειος Β. Πολατίδης Οικονομολόγος Ερευνητής – Χοροδιδάσκαλος http://www.kotsari.com/